TOMİSA KALESİ

Elazığ Baskil ilçesi Topaluşağı köyü Geli mezrasında yer alan, ilk olarak Romalıların isimlendirdiği Tomisa Kalesi, kitabesi olmaması ve çok eski bir tarihe sahip olmasından ötürü kim tarafından ne zaman yapıldığı bilinmemektedir.

1. Derece arkeolojik sit alanı olarak kabul edilen kale ve çevresi, Kömürhan Eski Sahil Yolu'nun 3. Kilometresinde yer almaktadır. Askerî yapı olarak kullanılan bölgenin yol güzergâhı ve Fırat’ın geçiş yeri olması nedeniyle, mıntıka bir ticarî yol kavşağıdır. Bu kritik noktayı korumak için yapılan kale de bir karakol niteliği taşımaktadır. Kömürhan Köprüsü'nün kuş ucumu 750-800 m kadar kuzeyinde bulunan kale, Geli mezrasının 2 km kadar güneyinde, Karakaya Baraj Gölü'nün ise 125-150 metre kadar doğusunda bulunmaktadır.

Daha çok Romalılar döneminde kullanılan Tomisa Kalesi, çok büyük anlaşmasızlıklara ve dolayısıyla savaşlara sebep olmuştur. Doğu Anadolu’daki kırışıklılar ile Arap-İran tehdidini önlemek için sürekli hareket etmek zorunda kalan Bizans-Roma ordusu, daima burayı elinde tutmaya çalışmıştır. Bazen kendilerince, bazen himayesindeki beylerle yöreyi kontrol altında tutmaya uğraş vermişlerdir. Baskil ve çevresi ile birlikte Osmanlı Devleti’nin kontrolü altına giren kaleye Kömürhan ismi de verilmiştir.

Kale girişindeki ana kayaya oyulmuş basamaklar üzerindeki tonozlu girişin ve kulenin sadece kalıntıları günümüze ulaşılabilmiştir. Kalenin kuzeydoğu köşesinde tonozlu bir girişe sahip su sarnıcı olduğunu tahmin ettiğimiz, düzgün kesme taşlardan yapılmış mekânın büyük bir kısmı halen sağlamdır. Alanda çok sayıda kaçak kazı çukurları açılmıştır. Açılan bu çukurlar incelendiğinde zemindeki yerleşim izleri daha net bir şekilde görülmektedir. Kale hakkında Amasyalı antik tarihçi Strabon söz etmiştir.