KOÇ-KOYUN-AT BİÇİMLİ MEZAR TAŞLARI

Koç, koyun, at ve insan üsluplu mezar taşı geleneğinin ilk örneklerinin M. Ö. 3000'de Hakasya Özerk Cumhuriyeti'nde görüldüğü ve Türk geleneği olduğu Rus uzmanlar tarafından yazılmaktadır. Tunceli il genelinde birçok yerde bu tarz mezarlar görülebilmektedir. Bir kısmı tahrip edilmiş olmakla beraber, günümüze kadar ulaşanların sayısı azımsanmayacak kadar çoktur.  Tunceli’nin çeşitli bölgelerinde günümüze kadar kalan tarihi mezar taşlarında kültürel geleneklerin sürdürüldüğü görülmektedir. Yörede koç biçimindeki mezar taşları, Akkoyunlular Dönemi'ndeki Türkmen geleneğine tanıklık etmektedir. Tunceli yöresindeki eski mezarlar ya bir tepe üzerinde ya da köyün üst tarafında yüksekçe bir yerde bulunmakta olup mezar taşlarında geleneksel örf ve adetlerin yanı sıra dini ve mitolojik unsurları da görmek mümkündür.

Tunceli ilinde bulunan koç-koyun mezar taşları genellikle ayaktadır. Sade bir şekilde işlenmiş heykellerin bir kısmının üzerinde kılıç, bıçak, sadak, kalkan, hançer, dokuma tezgâhı, şiş, herek, çatal gibi eşyalara ait kabartma figürlerin yanı sıra çeşitli hayvan ve bitki figürleri de yaygın olarak kullanılmıştır. Bu figürler yalnız bezek olarak değil, orada yatan kişinin cinsiyeti, toplumsal konumu ve mesleğini de belirten figürlerdir. Kılıç, kalkan, at, ok, koç, tüfek, tabanca, bıçak gibi şekiller mezar sahibinin erkek olduğuna ve yiğitliğine işarettir. Kandil, terazi vb. şekiller din adamlarına; iğne, sap, küskü, el gibi figürler ise kadınlara aittir. İbrik ve tepsi gibi figürler cömertliğin ifadesidir. Bazı mezarlarda görülen Zülfikar (Hz. Ali’nin Kılıcı), güneş kursu gibi şekiller de orada yatan kişinin alevi inançlı olduğuna işarettir.

Pülümür ilçesine bağlı Sağlamtaş köyü mezarlığında 11 adet koç heykeli bulunmaktadır. Yapılan araştırmalarda bu mezar taşlarının 250-300 yıl önce yapıldığı anlaşılmıştır. Kayalardan oyularak tek parça halinde yapılan ve 200-300 kilogram ağırlığında olan heykeller mezarın yan tarafına konulmuştur.

Tescil edilerek koruma altına alınan eski mezar taşlarının bulunduğu mezarlıkların bazılarının yerleri ve isimleri şunlardır; Hozat-Uzundal Köyü Mezarlığı, Mazgirt-Yeldeğen Köyü Mezarlığı, Mazgirt-Gelincik Köyü Mezarlığı, Mazgirt-Kale Köyü Mezarlığı, Pertek-Kayabağ Köyü-Hırhal Mezrası Mezarlığı, Pertek-Çalıözü Köyü Mezarlığı, Pülümür-Sağlamtaş Köyü Mezarlığı, Pülümür-Salkımözü Köyü Mezarlığı, Nazımiye-Bostanlı Köyü-Zeve Mezrası Mezarlığı, Ovacık-Kozluca Köyü Mezarlığı.